درباره فیلم تئاتر ایوانف»

(این مطلب در صفحه تئاتر رومه هفت صبح» به تاریخ آذر ماه 99 منتشر شده است.)

مردی خسته، ناامید و همیشه منتظر

نویسنده و کارگردان: امیررضا کوهستانی

بازیگران: محمد حسن معجونی/ سعید چنگیزیان/ مهین صدری/ وحید آقاپور/ محمدرضا نجفی/ فریبا کامران/ علی باقری/ فاطمه فخرایی/ رضا بهبودی/ نگار جواهریان

ایوانف» عنوان نخستین نمایشنامه بلندِ نویسنده روس آنتوان چخوف» است و از مردی سخن می­ گوید که در روزهای سخت زندگی­ اش قرار دارد. مردی میانسال که پنج سال پیش با همسرش، آنا، ازدواج کرده اما این روزها که آنا در حال مرگ است، به او بی­ توجهی می­ کند. بی ­توجهی او به زنی است که به خاطر وی حاضر شده مادر و پدرش را رها کرده و برای زندگی با ایوانف آنها را پشت سر بگذارد و مهم­تر اینکه با وجود همه­ ی این رفتارها، هنوز ایوانف را دوست دارد. از سوی دیگر رفت و آمد ایوانف به خانه­ ی یکی از دوستانش که دختری جوان (ساشا) دارد موجب حرف و حدیث­ های زیادی برایش شده است. ایوانف مردی اهل مطالعه و آگاه است که به نوعی به پوچی رسیده و نمی­ داند با زندگی خود چه باید بکند و در نهایت در شرایطی قرار می­ گیرد که خودخواسته به زندگی پایان می­ دهد.

بسیاری از کارگردانان در اجرای نمایشنامه­ های چخوف سعی می­ کنند فضایی همچون آنچه در متن می­ گذرد، یعنی روسیه­ ی اواخر قرن نوزده را به تصویر بکشند، اما آنچه امیررضا کوهستانی» به صحنه آورده ایرانِ قرنِ بیست و یک است. کوهستانی در به اجرا بردن این نمایشنامه درون مایه و کلیت اثر را گرفته و در دیگر جزئیات و عناصر، صحنه­ اش را به ایرانِ امروز نزدیک کرده است. او دغدغه­ هایی جدید را نیز در نمایش خود گنجانده، از جمله مسئله مهاجرت و زبان ­آموزی را؛ موضوعی مهم که با توجه به شرایط فعلی، دغدغه بسیاری از جوانان است. ایوانف در حال یادگیری زبان انگلیسی است و در تمام طول نمایش هدفن ­اش را همراه خود دارد، گویی یادگیری زبان جدید او را از احاطه­ ی آدم­ هایی که به زبان خودش حرف می ­زنند بیرون برده و ملالِ روزها را برایش قابل تحمل م ی­کند. ایوانف در این روزهای سرگردانی و یاس به یادگیری زبان به عنوان تنها فعالیتی که انجام می­ دهد، مشغول است؛ در روزهایی که هیچ کار دیگری انجام نمی­ دهد و حتی شاید نمی­ داند چرا قصد مهاجرت دارد. هدف او از مهاجرت رفتن به کشوری جدید و دست یافتن به امکانات بهتر نیست، هدف او از مهاجرت دور شدن از شرایطی است که او را به این نقطه­ ی استیصال رسانده.

ایوانف» همانند آنچه در توضیحات این نمایش نوشته شده، اثری نوشته امیررضا کوهستانی است. این نمایش اثری مستقل است اما کوهستانی نام آنتوان چخوف را نیز در ادامه عنوان نمایشش ذکر کرده تا نشان دهد که شاید این نمایش ایرانی ترین اجرایی باشد که بتوان از نمایشنامه چخوف به روی صحنه برد. در دیگر عناصر تئاتری نیز، اثری از نمایشی روسی در میان نیست؛ که از جمله­ ی آنها می ­توان به طراحی لباس اشاره کرد. شخصیت­ های این نمایش مانتو به تن دارند، از حجاب می­ گویند، کباب کوبیده سیخ می­ کشند و در مورد این مهارت با هم حرف می­ زنند، و مهم ­تر از همه دیالوگ­ ها و نحوه­ ی بیان شان کاملا آشنا و به دور از هر حسی است که معمولا آثار ترجمه دارند.

ایوانفِ کوهستانی حتی پایانی متفاوت با نمایشنامه چخوف دارد. پایانی که باز هم از آدمی سرگشته، بی­ حوصله و مستاصل می­آید. کسی که حتی توان این را ندارد که گلوله­ ای به سمت خود شلیک کند و تنها به لمیدن روی تخت اکتفا می­ کند. ایوانفِ این نمایش مردی همیشه منتظر است که با وجود حرف زدن از طلاق، هیچ وقت آنا را طلاق نمی­ دهد و آن­قدر انتظار می­ کشد تا آنا بمیرد. به نظر می­ رسد اگر تلاش ساشا نبود، او هیچ وقت با ساشا نیز ازدواج نمی­ کرد و حالا که ساشا قصد دارد او را ترک کند، باز هم کاری نمی­ کند. تنها لم داده و فایل آموزش زبان گوش می­ دهد. او بی­ هدف­ تر و شاید ناامیدتر از آن است که احساس کند مرگ می­ تواند رهایی بخشش باشد.